Endülüs bize ne anlatıyor?
Medeniyetler de insanlar gibi doğuyor ve büyüyor; olgunlaşıyor, yaşlanıyor ve ölüyor. 711 yılında Tarık bin Ziyad’ın komutasında Cebeli Tarık boğazından İber Yarımadası’na geçen Müslümanlar İspanya’yı kendilerine yurt edinmişlerdi. Pireneler’i aşarak Fransa içlerine kadar ilerlemişlerdi. Ancak 1250’li yıllardan itibaren yedi yüzyıl yaşamış oldukları topraklardan Kuzey Afrika’ya çekilmek zorunda kalmışlardı.
Avrupa İspanya’daki yedi yüzyıllık İslam bilgi, kültür, sanat ve düşünce birikimini ele geçirince keşifler dönemini başlattı. Büyük bir ticaret devrimine yol açan, yeni kara ve deniz yolları buldu. Avrupa başkalarının kaynaklarına el koyarak ahlakı ahlaksızlık olan kapitalizm dönemine girdi. Kısaca, İber Yarımadası’nda mazlumların kurtarıcısı olan Endülüs Devleti İslam medeniyetinin zirveye oturmasını gerçekleştirirken, Batılıları da Orta Çağ karanlıklarından aydınlanmalarına zemin oluşturmuştur. Bugün İber Yarımadası şehirleri içerisinde Kurtuba, İslâmî mirastan görünürde birçok şeyini muhafaza eder görünmektedir. Başta Kurtuba Ulu Camii olmak üzere eski Endülüs çarşısı ve sokakları kısmen kişiyi o eski Endülüs günlerine götürür niteliktedir. Endülüs’te Maşrık-Mağrib-İber sanatlarının âhenkli bir karışımından doğan yeni bir tarz ortaya çıkmıştır. Motif, desen ve her çeşit süslemeleriyle bu sanat, İslâm sanatının en güzel örneklerinden birisidir. Müslüman ve Hıristiyan mimarlar ile sanatkârlar, bu sanatı oluşturmak için birlikte çalışmışlardır. Mağribî, Bizans ve Avrupa etkileri Maşrık geleneklerine karışarak ortaya neredeyse eşsiz sentez şaheserler meydana getirmiştir.
Endülüs’ü her bakımdan emsallerinden farklı kılan ve onu daha ileri noktalara taşıyan hususiyetlerin başında, şüphesiz Endülüslülerin ilim, tarım ve ticaret alanlarında sergiledikleri üstün gayretleri gelmektedir. Bu nedenle, İspanya’da yenilenme, Barbar kavimler vasıtasıyla kuzeyden değil, Müslüman fâtihler vasıtasıyla güneyden gelmiştir. Ayraç’ın bu önemli sayısında Endülüs’ü konu edindik. Endülüs’ün ne anlattığına odaklandık. Endülüs araştırmalarıyla bilinen Lütfi Şeyban ile konuştuk.
İyi okumalar dileriz.