Kölelik, tarihte insanoğlunun hemcinslerine karşı geliştirdiği en köklü ve kurumsallaşmış tahakküm biçimlerinden biridir. Konvansiyonel düşünce, ötekini köleleştirmeyi izah etmek için savaşta mağlup tarafın canını bağışlamaya işaret eder: Savaş esiri, hayatta kalma ayrıcalığı karşılığında köleliğe razı edilmiştir. Pratikte ise bu alternatif, esaret altında ölümün anlık olarak ertelenmesinden başka bir şey değildir.
Köleler bir kez değil, her gün ve tekrar tekrar ölmeye mahkum edildi. Aile ve akrabalarından, sosyal çevre ve memleketlerinden uzaklaştırıldılar; yalnızlığa terk edildiler. İradeleri yok sayıldı, onur ve haysiyetleri ayaklar altına alındı, emek veya cinsellikleri sömürüldü. Şiddete maruz kalma, sakat bırakılma veya öldürülme tehdidi altında efendinin iradesine teslim olmaya zorlandılar. Bu durumu “sosyal ölüm” olarak niteleyen Orlando Patterson, kölenin alınıp satılabilir cinsten mal oluşunu köleliğin temel unsurlarından saymaz.
Sömürgecilik çağında Afrika’dan Amerika’ya, 19. yüzyılda modern köleliğin erken döneminde Çin ve Hindistan’dan yakın ve uzak sömürgelere, ilkinde zorla köleleştirme, ikincisinde sözleşmeli işçilik adı altında cebren veya hileli yollarla gerçekleşen tehcir hareketleri, savunmasız ve sömürüye açık bir iş gücü ortaya çıkarmıştı. Günümüzde benzer bir göç olayı, Üçüncü Dünya ülkelerinden zengin Batı’ya gönüllülük temelinde gerçekleşiyor. Emperyalist işgal ve iç savaş gibi nedenlerle siyasal ve sosyal sistemlerin çöküşü, IMF ve Dünya Bankası’nca dayatılan ekonomi politikaları ve yoksulluk, milyonları mülteci durumuna düşürürken köle iş gücünün modern simsarlarına bulunmaz fırsatlar sunuyor.
Zaman içinde değişime uğrayan bu zorla çalıştırma sistemlerinin ortak özellikleri nelerdir? Kölelik, geçmişten günümüze hangi temel vasıflarıyla var olageldi? Antik Çağ’da Roma İmparatorluğu’nun İspanya’daki madenlerinde çalıştırılan kölelerle sömürgecilik çağında İspanyol imparatorluğu’nun Peru’daki madenlerinde angarya hizmetine tâbi tutulan yerlilerin ortak noktası nedir? Transatlantik köle ticareti ve köle emeğine dayalı sömürge tarımı, Avrupa’nın zenginleşmesine, Liverpool ve Nantes gibi liman kentlerinin gelişmesine ve nihayet sanayi atılımına nasıl bir katkı yapmıştır?
Moses Finley’in öngördüğü “köle toplumları” ile “içinde kölelerin var olduğu toplumlar” şeklindeki ayrım, efendi-köle ilişkileri bakımından da temel farklara işaret etmekte midir? İlk grupta yer alan Eski Yunan ve Roma sistemlerinde ve Avrupa sömürgelerinde kölelere gayriinsani biçimde ve acımasızca muamele edilmesi, fakat ikinci grupta yer alan sömürgecilik öncesi Afrika toplumlarında ve Osmanlı’da çok daha insanca davranılması tesadüf olabilir mi?
Çarlık Rusya’sının serfleri ile modern Nepal’deki kamaiya borç esirlerinin durumu ne ölçüde benzerlik taşımaktadır? Eski çağlarda fuhuşa mecbur edilen kadın kölelerle günümüz fuhuş sektörünün ağına düşürülmüş kadınlar arasında hangi ortak özellikler bulunmaktadır? Uluslararası Çalışma Örgütü’nün, bu durumdaki kadınları “seks işçileri” olarak niteleyen dili benimsemesi ve ücretli fuhşu, istihdam sağlamada önemli bir kaynak olarak hükümetlere önermesi modern köleliğin sürdürülmesine ne ölçüde katkı yapmaktadır? İngiliz ve Amerikan sanayileşmesinin merdivenaltı atölyeleri (sweatshops), Sosyalist ülkelerdeki çalışma kampları, modern Çin’de Uygur Türklerine dayatılan zorla çalıştırma rejimi, Fransa’da ve Körfez Arap ülkelerinde işverene bağlı vize sistemleri, klasik kölelikle nasıl bir benzerlik içindedir?
Köleler, Spartaküs’ten bu yana tarihin farklı dönemlerinde ve farklı coğrafyalarda hangi direniş ve isyan hareketlerini örgütlemiş, hangi yollara başvurmuştur? Palmares Cumhuriyeti ve Jamaika Marunları başta olmak üzere Yeni Dünya’nın farklı bölgelerine yayılmış firari yerleşimleri ve gelişmiş, hür ve bağımsız firari örgütlenmeleri nasıl okunmalıdır? İngiltere’de ve ABD’de sistemin klasik kölelikten vazgeçecek duruma gelmesinde sistemin iç sorunları, uluslararası endüstriyel rekabet ve ülke içi siyasal ihtilafların yanı sıra kölelik karşıtı hareketler ne ölçüde rol oynamıştır? Kölelerin kurtuluşu uğruna her şeyini feda eden, lince uğrayan, hapishanelerde ömür tüketen entelektüel, esnaf, tüccar, çiftçi, “Yeraltı Demiryolu operatörü” veya parlamento mensubu şahsiyetlerin destansı mücadelesi nasıl yorumlanmalıdır?
Kölelik Tarihi, yukarıdaki sorulara yanıtlar bulma çabasının ürünüdür. Yaklaşık on beş yıl süren bir okuma, araştırma ve yazma faaliyeti, Antik Çağ’ın, sömürgeciliğin ve modern dünyanın kölelik sistemleri üzerine on beş kitaplık bir dizi ile sonuçlandı. Yazarın Toronto, Johannesburg, Cape Town, Viyana ve Kuala-Lumpur kütüphanelerinde yaptığı araştırmalar, İngilizce ve İspanyolca kaynakçanın temelini oluşturdu.
