1.Paranın Anlamı ve Fonksiyonları
1.1.Paranın Anlamı
Para, mal ve hizmetlerin değişiminde, genel olarak kabul görmüş
herhangi bir şeydir. Bu bağlamda para, değişik amaçlarla
kullanılmaktadır. Birçok ekonomiste göre para, satın alınan mal ve
hizmetlerin bedelinin ödenmesinde ve borçların geri ödenmesinde herkes
tarafından ödeme aracı olarak kabul edilen şeydir1. Paranın değişim aracı
olarak kabul edilmesindeki başarısının zorunlu koşulu, borç
ödemelerindeki kabul edilebilirliğidir. Paranın bu şekilde tanımı,
ekonomik, yasal ya da fiziksel olmaktan çok, psikolojik ve davranışsal
açıdan yapılmaktadır2. Aslında, toplumun para olarak inandığı her şey
paradır, demek daha doğru olacaktır. Burada da, neyin para olduğuna dair
toplum kesimlerini etkileyen faktörlerin neler olduğu konusu gündeme
gelecektir; Güven unsuru en önemli etkenlerden biridir. Toplumun
paraya olan güvenini de, paranın yerine getirdiği işlevler belirlemektedir.
Parayı nakit ya da dolaşımdaki para olarak tanımlarsak, olaya çok
dar bir çerçeveden yaklaşmış oluruz. Nitekim, ticaret konularında çek, bir
ödeme aracı, çeke tabi vadesiz mevduat ise para olarak kabul
edilmektedir. Bu durumda, çerçevesi belirlenmiş bir para tanımına
ihtiyaç duyulmaktadır. Çünkü, çek ve çeke tabi vadesiz mevduat yanında,
seyahat çekleri veya tasarruf mevduatları gibi araçlar da bazen ödeme aracı olarak kullanılmaktadır3. Tanım itibariyle, nakit parayı esas alırsak
çok dar, diğer kullanım alanlarını esas alırsak, çok geniş bir para tanımı
yapmış olacağız.
Ekonomistler, genelde toplumun kullandığı para kavramına gelir
olarak yaklaşırlar. Oysa gelir, belli bir zaman aralığında elde edilen
kazançlar toplamıdır. Gelirin içinde servet, servetin içinde yalnızca para
değil, para yerine kullanılabilen ancak nakit olmayan hazine bonoları,
hisse senetleri, arazi, mobilya, otomobiller, arsa ve evler gibi mülkiyet
hakkı doğuran varlıklar yer almaktadır. Aslında para, belirli bir zaman
aralığındaki miktar olup, bir stoktur. Bu bağlamda, ekonomistler para
konusu gündeme geldiğinde, bazen para arzı, bazen de para stoku
kavramını kullanmayı tercih ederler.
Bu kavramlar, genelde kapitalist sistemi benimseyen ülkelerde
geçerlidir. Sosyalist, komünist veya savaş ekonomilerinde para nitelik
değiştirebilir. Sosyalist veya diğer bir deyişle, planlı ekonomilerde özel
mülkiyet olmadığından, kullanılan parasal araçların nitelik değiştirmesi
de normal karşılanmalıdır.
Ekonomik analizlerde kullanılan para tanımı, para teorisinde de
kullanılmaktadır. Para tanımındaki değişim aracı olma özelliği, yapılan
bütün tanımlarda aynı anlamda kullanılmaktadır. Buna göre para,
herkesin kabul ettiği bir değişim aracıdır. Burada da yine psikolojik ve
davranışsal özellikler ön plana çıkmakta ve temel alt yapıyı
oluşturmaktadır. Yani, paranın yerine getireceği görevi, toplumun ona
vereceği sübjektif değer belirleyecektir. Ekonominin konjonktür
dönemlerinde, ortaya çıkan enflasyon, hiperenflasyon veya
süperenflasyon dönemlerinde hızla değer kaybeden paradan toplumun
kaçınması veya nakitten kaçınma gibi davranışları bu bağlamda
değerlendirilebilir. Bu dönemler, genellikle toplumlarda güvensizliğin ve
geleceği görememenin verdiği kararsızlıkların ortaya çıkmasına neden olur. Psikoloji işte burada devreye girer ve toplumu kolayca etkisi altına
alır.
Özetlersek, para ekonomilerde farklı biçimlerde ortaya çıkabilir. Bir
toplumun para olarak kabul ettiği bir şeyi bir başka toplum kabul
etmeyebilir. Belli bir dönemde para olarak kabul edilen şey bir başka
dönemde kabul görmeyebilir; buna paranın tedavülden kalkması denir.
Bir şeyin para olarak kabul edilmesi için, toplumda genel kabul görmesi
gerekir. Para tanımından da görülebileceği gibi, paranın değişim aracı
olma fonksiyonu öne çıkmaktadır. Para, gelir ve servet kavramlarından
farklıdır.
